بوی جوی مولیان آید همی

   قسمت ششم و پایانی

ملی گرایی

از هنگامی که امام علی رحمان بر چوکی ریاست نشسته است، سعی دارد تا احساس ملی گرایی را در مردم خود زنده نماید. او اولین قدم در این راستا را از نام خود آغاز کرده است. وقتی به ریاست جمهوری رسید نخستین کار او این بود که اعلام کرد بعداز این مرا امام علی رحمان بگویید نه امام علی رحمان اف. از آن پس به این نام خوانده می شود. قدم دیگر او در راستای ملی گرایی تغییر نام میدان ها وسرک ها می باشد. میدان لنین به میدان آزادی تغییر نام یافته است. تندیس شاه اسماعیل سامانی به جای فردوسی و لنین نصب گردیده است. همچنین در سال 1999 به مناسبت هزارو صدمین سالگرد تأسیس دولت سامانی تجلیل باشکوهی ازسوی دولت صورت گرفت و سال 2006 سال بزرگداشت تمدن آریایی اعلام گردید. اقدام دیگر وی ترویج فرهنگ بومی است که بیش تر از طریق رسانه ها صورت می گیرد. در تلویزیون ها نشانه ای از رقص هندی به چشم نمی خورد. همان رقص های محلی و سرود وآواز تاجیکی برنامه های تفریحی وفرهنگی تلویزیون ها را پرمی سازند. زنان با لباس های محلی وتاجکی و مردان با چپن وکلاه چهارترک چشم بیننده را به خود جلب می کند. در نصاب تعلیمی و معارف نیز این مسأله به چشم می خورد. وزارت معارف تاجکستان سعی دارد تا نسل جدید تاجک را با فرهنگ و تاریخ خود آشنا گرداند. از همین خاطر سال آینده را سال معارف اعلام کرده اند( به قول مکه). در بیرون از رسمیات، مردم نیز این احساس را به خود باز یافته اند تا از فرهنگ وهویت خود پاسداری نمایند. کسانی که مدتی با فرهنگ بیگانه در سرزمین شان زیسته اند، بر پایبندی به فرهنگ  خود زیاد تر  تأکید دارند. از لباس، غذا وسایر عنعنات خود –درعین این که از آزادی برخوردارند- پیروی می کنند.

فرهنگ سازی

جدا از مسألۀ هویت ملی ، چیزی دیگری که دولت تاجکستان با آن توجه نموده است، ایجاد یک فرهنگ نسبتاً مترقی وپیش رفته است. این کار از آن روی صورت می گیرد که این کشور سال های زیادی را تحت سلطه شوروی سپری کرده و بنا های فکری و فرهنگی خود را از دست داده و از جانبی هم با موجی از فرهنگ توسعه و مدرن جهان امروز رو به رو می باشد. بنابراین ضروری است که کشورتاجکستان در حالی که از گذشته وفرهنگ کهن خویش پاسداری می نماید باید با فرهنگ توسعه و تمدن جدید نیز خود را همراه و همآواز بسازد. از همین خاطر مردم تاجکستان در حالی که سنت مهمان نوازی خویش را  حفظ نموده به اصول دموکراسی و رعایت قوانین رسمی کشور نیز پایبند می باشد. احترام به  قوانین ، احترام به حقوق شهروندی، خصوصاً احترام به وقت، از مواردی اند که توجه هر بیگانۀ تازه واردی را جلب می کنند. از همه جالب تر این که وقتی در شهر راه بروی ، زنان و مردانی را می بینی که دندان های طلایی دارند. برخی یکی دو وبعضی سه چهار تایی از دندان های جلوی شان طلایی می باشند. وقتی علت را پرسیدم در جواب گفت: این یک کار زینتی است. کسانی که سرمایه وپول دارند این کار را می کنند وچند دندان طلایی برای خود می شانند. البته این،  در زمان شوروی سابق رواج یافته بود. از وقتی که رییس جمهور برتخت نشست دستور داد تا این کار انجام نشود اما تا حال کم و بیش دیده می شود.

دین و آزادی

چنان چه قبلاً گفته شد؛ در تاجکستان مذاهب مختلفی وجود دارد. بیشتر مردم پیرو دین اسلام است اما این کشور رسماً جمهوری تاجکستان می باشد نه جمهوری اسلامی تاجکستان. با آن هم امام علی رحمان  به مذهب امام ابوحنیفه –که بیش ترین پیرو را دارد- توجه خاص نشان می دهد. سال جاری را سال امام اعظم اعلان نمود و سپوزیم بین المللی امام اعظم نیز یکی از بزرگ ترین کارهایی است که وی در این راستا انجام داده. این سمپوزیم که مدت دوروز در شهر دوشنبه ادامه داشت تعداد 500 مهمان از 50 کشور حضور یافته بودند. یکی از کار های دیگر وی اعمار مسجدی است که حدود چهل جریب زمین را احتوا می کند ودر یک آن، 150 هزار تن نماز گذار رادر خود جای می دهد. مصرف این مسجد را کشور امارات پرداخته وسنگ تهداب آن صبح روز اول سمپوزیم توسط رییس جمهور تاجکستان وبرخی ازمهمانان رسمی ومهم کشور های دعوت شده در سمپوزیم، نهاده شد. یک مدرسه بزرگی که در همین شهر واقع است مدرسه ابوحنیفه نام دارد. یک روز قبل از کار سمپوزیم من وعمرشریفی از این مدرسه دیدن نمودیم. این مدرسه درکنار یک مسجد بزرگ واقع شده است. این مسجد با معماری قدیم ساخته شده وگنجایش بیش از هزار نمازگذار در یک وقت را دارد. جوانان بسیاری همراه خانواده های شان برای نماز دراین مسجد می آیند. هرچند این مسأله  قابل تعجب نیست اما وقتی آزادی مردم را درشهر می بینیم  بعد سری به این مسجد ونمازگذاران جوان آن می زنیم کمی ما را شگفت زده می سازد. در حالی که زنان با ساق های عریان در سرک ها راه می روند وگاهی در ملأ عام با مردان رو بوسی می کنند،  زنان دیگری را می بینیم که با حجاب کامل همراه خانواده های شان از راه های دور با موترشان آمده در مسجد به نماز می پردازند.

سیاست های اقتصادی

تاجکستان یک کشور فقیر است . از این رو طبیعی است که باید یک کشور وابسته باشد لیکن دولت سعی نموده گام هایی را در راستای خود کفایی بردارد. تا اندازه ای از تولیدات خود در قسمت برق وزراعت استفاده نماید.رهایی از وابستگی برای این کشور بسیار مشکل است چراکه زیربناهای اقتصادی تاجکستان هنوز به بهره برداری درست نرسیده است و سال ها باید سپری  گردد تا دولت از این مرحله عبور نماید.واردات صنعتی تاجکستان –براساس چشم دیدهای نویسنده- بیش تر از چین وروسیه می باشد. معماری ترکیبی از سنت ومدرنیته است. ساختمان های دولتی سابق بازماندۀ معماری روسی می باشند.

سیاست های دولت

دولت تاجکستان در سیاست خارجی خود مستقل عمل می کند. از زمان استقلال تا کنون همین سیاست را تعقیب کرده است. بی طرفی وروابط نیک با همسایگان ارکان اصلی سیاست خارجی دولت می باشند. فعلاً تنش خاصی در سیاست خارجی تاجکستان دیده نمی شود. بیش ترین توجه دولت معطوف برسیاست های داخلی آن می باشد. اصلاحات اداری و فرهنگی سرلوحه کار دولت در سیاست داخلی اش به حساب می آید. بازسازی وافزایش تولیدات داخلی بُعد عمدۀ دیگر سیاست داخلی دولت را تشکیل می دهد.

ادبیات وهنر

در یکی و دو سینمایی که چشم ما به آن ها می خورد، عکس های خارجی دیده نمی شود.تنها عکس شبنم سریا چشم ها را به خود خیره می سازد.در مغازه ها وکست یا سی دی فروشی ها نیز عکس های سینماگران هندی وغربی را نمی بینیم وهمینطور در تلویزیون های دولتی کم تر سریال های هندی وخارجی یا فیلم های غربی پخش می شود. به آن پیمانه وسیعی که ما در کشور خود هنر وسینمای بیگانه را می پرورانیم، در آن جا دیده نمی شود یا لااقل من ندیده ام.

از کتب ادبی فارسی چیزی به چشم من نمی خورد. من درصددم تا کتابی را که شاعران تاجک را به ما معرفی کند ، پیدا نمایم اما دیدم وجود ندارد. از دیگران هم که پرسیدم گفتند چنین چیزی وجود ندارد. جز این که کتابی را به نام "چشم انداز شعر تاجک" علی اصغر شعر دوست( شاعر ایرانی) به چاپ رسانده است دیگر کتابی در این باب در زبان فارسی وجود ندارد. بالاخره با تلاش خود از انترنت و ... این تعداد نام های شاعران تاجک را توانستم پیدا کنم: مؤمن قناعت، عبدالله قادری، نظام قاسمی، کمال نصرالله، رحمت نذر، فرزانه خواجه، رستم وهاب بینا،دولت رحمانیا، عطا میرخواجه، صفیه گلرخسار، لایق شیر علی، سیاوش، محمد علی عجمی، علی محمد مرادی، مخلصه، خاور ، آذر، گلنظر، آفاق.

جز چند تن بقیه در بیرون از تاجکستان کم تر مطرح بوده اند. دلیلش هم شاید این باشد که کمیتۀ حزب کمونیست سال ها براین سرزمین مسلط بوده ونگذاشته تا ارتباط ادبی میان کشور فارسی زبان تاجک با کشور هایی چون ایران وافغانستان  برقرار گردد.  به همین دلیل شعر فارسی در تاجکستان رشد لازم خود را نداشته است. در یک نگاه کلی خصوصیات عمدۀ اشعار شاعران تاجک را می توان این گونه برشمرد: داشتن حس بومی، سادگی در بیان، متأثر بودن از موسیقی محلی، زبان کلاسیک، روحیه میهنی، و...

اما اگر بخواهیم خصوصیت هریک از اشعار شاعران را خلاصه کنیم می توانیم نکات عمده اشعارتعدادی از آن ها را این گونه بیان نماییم:

-       مومن قناعت: وطنی، متأثر از مولانا، قالب عمده غزل وقصیده

-       عبدالله قادری ممتاز: انسان محوری، زبان سهل الممتنع

-       رحمت نذر: بیان مسایل عرفانی وعشقی، داشتن موسیقی خاص

-       فرزانه خواجه نیا: مولوی گرایی، گرایش های سبک هندی وعراقی

-       رستم وهاب نیا: توجه به ترکیب سازی، سادگی وفخامت در زبان

-       عطا میر خواجه: بومی گرایی، رویکرد های اجتماعی، طبع جوان و متأثر بودن از اشعارمولانا

محفل روز دوم نیز در کاخ سامان ادامه می یابد. اما چند تنی مثل من عزم دارد تا زود تر به وطن خود بازگردد. این وطن اگر چند با آتش وخاکستر گرم است اما محبوبیت خود را دارد. این است که باردیگر من وشاعر خوب کشور اسحاق فایز، رییس آکادمی علوم راشد،  مولوی کشاف، وزیر حج واوقاف چکری ومسافرینی- که از شش صبح تا ساعت سه عصر در انتظار مقامات عالی کشور نشسته اند- از میدان هوایی دوشنبه به قصد کابل پرواز می کنیم.

پایان

بوی جوی مولیان آید همی

قسمت پنجم

نان چاشت در "بوستان سرای حکومتی" است. باغ زیبایی است. گل های رنگارنگ باغ راجلوۀدیگری بخشیده است. آبشار ها توجه هربیننده را به خود جلب می کنند. تنها صدای پرنده ها شنیده نمی شود. از مهمانان استقبال وپذیرایی گرمی صورت می گیرد.

ساعت دو  بار دیگر کار سمپوزیم در "کاخ سامان" شروع می شود. این کاخ در همین بوستان سرا قرار دارد. دارای سه طبقه است. در آخرین منزل آن سمپوزیم جریان می یابد. موقعیت "کاخ سامان" برایم جالب توجه است. زیرا نشان از توجه مقامات به این نام (سامان ) می دهد. هرچیز مطابق با شأن  خود موقعیت یافته است. سالن مجللی است وبافضای وسیع. در دیوار های گنبد کاخ، تصاویری از جنگ های سامانیان ترسیم گردیده است.  سخنرانان هریک به سخنرانی وخوانش مقاله های خود می پردازند. از میان همۀ مقالات خوانده شده، سه چهار تایی چنگ به دل می زنند. چرا که با روش ومتد جدید نوشته شده اند. موضوع تازه ای را مورد تحقیق قرار داده اند. اصول تحقیق در آن ها رعایت شده است. جناب "مولوی کشاف" از افغانستان نیز صحبت می کند. یکی دیگر نیز هست که اسمش را فراموش کرده ام. بعضی ازسخنرانان به جای ارایۀ یک بحث علمی به تعریف وتمجید می پردازند. برخی هم از ستایش خود نیز دریغ نمی ورزند وکتاب ها ونوشته های خود را به رخ دیگران می کشند. از لحن وبیان و نحوۀ ارایۀ مباحث می توان به نوعی از فرهنگ گوینده نیز پی برد. متأسفانه این خاصیت(صبحت با لحن خشن) در مردم ما بیش تر است. این امر ناشی از حرفوی بودن سخنران نیست بلکه ناشی از فرهنگ خشنی است که گوینده با آن فرهنگ زیسته است. به هرصورت من از فرصت تفریح استفاده کرده با روزنامه نگار مذکور(مکه) هم صحبت می شوم. از وضعیت روزنامه نگاری می پرسم. می خواهم از وضعیت چاپ ونشر برایم صحبت کند. از شاعران بگوید. از کتاب های ادبی که در تاجکستان چاپ می شوند. از زبان بگوید. از سیاست فرهنگی دولت بگوید ودر نهایت وضعیت سیاسی در این کشور را ارزیابی نماید. او به هریک از پرسش هایم جواب می دهد اما به نظر می رسد زیاد معلومات ندارد.  نام های تعدادی از شاعران تاجیک را می گیرم لیکن او نمی شناسد.او وضعیت ادبی وفرهنگی را زیاد مطلوب توصیف نمی کند. از دخالت ایران در زبان شان شکایت دارد. همینطور بدبینی مردم تاجیک را نسبت به سیاست های دخالت جویانه ایران بازگو می نماید. در مورد زبان می گوید: کار چندانی صورت نگرفته. با این که رودکی در این سرزمین زیسته و خواستگاه زبان دری تاجکستان است اما زبان رسمی در ادارات دولتی، مکاتب ، کتاب های چاپ تاجکستان سریلیک می باشد. کورس هایی برای نگارش زبان دری ایجاد شده که تعدادی از علاقه مندان در آن کورس ها رفته خواندن ونوشتن به زبان دری را می آموزند. تنها سفارت ایران با آوردن کتب فارسی و برگزاری محافلی در زمینۀ زبان کوشش دارد تا سیطرۀ زبانی خود را گسترش دهد لیکن مردم نسبت  به آن چندان خوشبین نیستند.

ادامه نوشته

بوی جوی مولیان آید همی

قسمت چهارم

روز دوم اقامت مان است. صبح، بعد از خوردن صبحانه باید به "آثار خانه ملی کمال الدین بهزاد" برویم و نان چاشت را هم در "رستورانت پامیر" بخوریم. من و دوست خوبم عمر شریف درچای صبح گرفتار می شویم و صحبت مان با جناب "معنوی" به درازا می کشد تا بیرون می شویم، دیگران رفته اند؛ چرا که از موعد مقرر دیرتر آمده ایم. در حقیقت وقت شناسی نکرده ایم . ما هنوزبه خیال کابل هستیم؛ که  اگر می گویند جلسه ساعت هشت برگزار می شود یعنی ساعت 9 برگزار می شود. اگر گفته می شود کنفرانس ساعت  2 است یعنی ساعت3 می باشد. این،  یک امر معمول در جامعۀ ماست. وتقریباًً به یک فرهنگ تبدیل شده است. ما کم تر به "وقت" ارج می نهیم؛ مثلاً ساعت ها در محفل ترحیم می نشینیم. ساعت ها در مراسم عروسی وقت مان را تلف می کنیم. چندین دقیقه در تلیفون احوال پرسی می کنیم. یک کلمه یا جمله را چندین بار تکرار می کنیم. همینطور وقت های زیادی را صرف گپ های مفت و اضافی می کنیم بدون این که بدانیم تا چه حد عمر خود را  تلف کرده ایم. در حقیقت عمر خویش را به هرز گذرانده ایم. اما در بسیاری ازممالک این گونه نیست. هر دقیقه بهای خاص خود را دارد. هر دقیقه می تواند سود بسیاری را به بار آورد. به هر صورت وقت شناسی به عنوان یک ارزش هنوز در جامعۀ ما قدر نهاده نمی شود. شاید یک دلیل عقب ماندگی ما نیز همین باشد. گفته می شود؛ جوامع شرقی به طور عموم به این مشکل مواجه است. ارزش وقت کم تر در نظر گرفته می شود.  خوب! ما هم به  همین دلیل از کاروان عقب می مانیم . مجبوریم که وقت خویش را صرف گشت  وگذار دیگر بکنیم. این است که قصد پارک رودکی می کنیم وکمی از وقت خویش رابه  پارک موزه هدیه می دهیم. به "رستوانت راحت" چای ونان چاشت می خوریم.  دوستم که  مصروف چک نمودن ایمل خود می شود، من فرصت را مناسب دیده می خواهم بیشتر تماشا کنم. ولی هرچه لوحه های دکان ها وسرک ها را می بینم چیزی از زبان دری نمی بینم. تا این مدت هرچه دیده ام به زبان سریلیک بوده است. فقط یک لوحه را دیده ام که روی آن  نوشته شده است:" بانک تجارت." از این رو نمی دانم در کدام موقعیت قرار دارم. چون روز یکشنبه هم روز تعطیلی است، گشت و گذار مردم نیز کم تر است. من هم رویم نمی شود که هر دقیقه از کسی بپرسم اینجا کجاست؟ مانند شخص نابینا از این خیابان به آن خیابان می روم . تا به مارکت میوه فروشی می رسم. مارکت سرپوشیده است. روی میوه ها گرد وخاکی دیده نمی شود یعنی گرد وخاکی نیست که بنشیند. از پشه ومگس هم خبری نیست. انواع گوناگون میوه ها در سبد های شان به  طور منظم چیده شده اند. فروشنده های شان را زنان ومردان جوان تشکیل می دهند. بیروبار زیادی نیست. مثل مندوی کابل سروصدایی هم وجود ندارد که گوش ها را آزار دهد. از همه مهم تر نظمی است که فروشندگان، به این مارکت داده اند. چند عکسی می گیرم و می برآیم تا مبادا دوست خود را وعده خلافی کرده باشم.

ساعت پنج ونیم همراه سایر مهمانان افغانی به آثار خانه نسخ خطی آکادمی علوم می رویم. کتاب هایی نشان مان می دهد که در حدود قرن یازده میلادی نوشته شده اند. از مسوول آن طالب معلومات می شوم، او می گوید: "کتابخانه انستیتوت خاورشناسی پنجاه سال سابقه دارد و دارای چند بخش(ایران وافغانستان شناسی، هند و پاکستان شناسی ، عرب شناسی و اسلام شناسی، تحقیق نزاع های منطقوی، زبان وتاریخ و..) می باشد. در این کتابخانه 7500 نسخه خطی وجود دارد که دو سوم آن به فارسی و یک سوم آن به عربی و ترکی نگارش یافته است. قدیمی ترین نسخۀ خطی ما به قرن یازده میلادی برمی گردد. اکثر این آثار ادبی وتاریخی اند."

بعد هم راجع به شیوه نگه داری از کتاب های این کتابخانه برای مان معلومات می دهد . دستگاهی را نشان می دهد که کشور امارات کمک کرده و توسط آن ، کتاب های فرسوده دوباره ترمیم می گردند.

ساعت شش ونیم برای خوردن غذای شام به رستوانت چایخانه راحت می رویم. جای دیدنی است. نان را صرف کرده دوباره اقامت گاه مان برمی گردیم.

صبح ساعت هفت  ونیم باید در "کاخ باربد" باشیم. سالن بزرگی است در دو طبقه. مهمانان از پنجاه کشور جمع شده اند. هرکسی گوشی ترجمه را در گوش خود می ماند تا بتواند زبان های دیگر را بفهمد. جلسه با سخنان رییس جمهور تاجکستان شروع می شود و با تشویق وکف زدن های حضار ادامه می یابد. از افغانستان آقای مجددی صحبت می کند  وجناب چکری پیام حامد کرزی را قرائت می کند.  هرسخنرانی که دعوت می شود نخست حرف های خود را با تمجید از اقدام امام علی رحمان می آغازد. وکمتر به یک بحث دقیق علمی راجع به امام ابوحنیفه می پردازد. جز یکی دو تن بقیه به داستان سرایی و توصیف اکتفا می کنند. در حقیقت سود کامل جلسه به جیب امام علی رحمان می ریزد. تشویق حضار نشان می دهد که او از محبوبیت خوبی در بین مردم خود برخوردار است و این جلسه محبوبیت او را بیشتر گردانیده است. در بیرون از این محفل نیز وقتی با تاجیکان صحبت ازامام علی رحمان به میان می آمد، واکنش مثبتی از خود نشان می دادند خصوصاً وقتی که بایک روزنامه نگار تاجیک به نام "مکه" صحبت می کردم، او با بسیار خوشبینی رییس جمهور  را ستایش می کرد. هنگامی که پرسیدم آیا تمام مردم این سامان، این گونه فکر می کنند؟، به قاطعیت جواب داد:" بلی! چرا که او برای ما خیلی کار های زیادی را انجام داده است. به مردم آزادی داده. تاجایی امکانات رفاهی در اختیار شان گذاشته است. مردم او را دوست دارند." وقتی از او راجع به آزادی سوال می کنم، اظهار می دارد: "نسبت به زمان روسیه خیلی خوب تر است. دولت به عقاید دینی وسیاسی مردم کاری ندارد. اصولاً اپوزیسونِ مخالف دولت در بیرون است. در داخل نارضایتی ملموس سیاسی دیده نمی شود. طرفداران" نوری" به عنوان یک جریان مخالف فعالیت چندانی ندارند. لذا کسی که دولت را بد بگوید وجود ندارد. همینطور جراید مخالف دولت وجود ندارد."

 هنگامی که از تعداد نشریات ورسانه ها می پرسم، می گوید: "حدود ده تلویزیون فعالیت می کند که شامل تلویزیون های دولتی وخصوصی می شوند مانند برنامه یکم، سفینه، جهان نما، تلویزیون پایخت، سیمای مستقل و...  در کنار آن روزنامه های دولتی وخصوصی نیز به مردم تغذیه فکری می دهند مثل پیام دوشنبه، صدای مردم، منبر خلق، جمهوریت، ملت، آبله، نگاه، نجات، و... که مجموعاً به  200 عدد می رسد."

ادامه دارد

 

 

بوی جوی مولیان آید همی

 قسمت سوم

پیش از این که به اتاق های مان برویم کتابچۀ کوچکی را به دست مان می دهد. در این کتابچه تمامی برنامه ها ساعت وار نوشته شده اند؛ غذای چاشت در رستورانت "آل سامان" است. "آل سامان" نام جالبی است که برای این رستورانت انتخاب شده است. یک انتخاب کاملا دقیق وتاریخی می باشد. جالب تر این که سیمینارِ بعد از ظهر روز اول و نیز روز دوم را نیز در کاخ سامان گرفته اند. از این رو به نظر می رسد که  انتخاب جای سیمینار نیز فلسفه خاصی داشته است. چند سالی است که رییس جمهور تاجیکستان اندیشه سامانی را ترویج می کند. پول رایج تاجیکستان هم سامان یا سامانی نام دارد. تندیس سامانی به جای تندیس فردوسی نصب گردیده است. به عقیده مردم تاجیکستان "سامان" نخستین بنیانگذار تاجیکستان آن روز بوده است و امپراطوری او ساحات بسیاری را در قلمرو خود داشته است. وقتی روز بعد به گلستان یا بگویم پارک رودکی می رویم در آن جا نقشه ای از امپراطوری آل سامان روی یک سنگ بزرگ حکاکی شده است و نشان می دهد که این امپراطوری تاچه حد وسعت داشته است. به هرترتیب فکرمی کنم تمام کار های این سمپوزیم به صورت دقیق برنامه ریزی شده است. ساعت یک به رستورانت "آل سامان" می رویم. ظاهراً غذای چاشت این مردم همیشه ساعت یک است، برخلاف ما که ساعت 12 نان ظهر مان را می خوریم. برای رسیدن به این رستورانت که در یک نقطه دیگری از شهر واقع شده باید از جاده های بسیاری گذشت. اگر چند از داخل موتر کم تر می توان به درستی شهر دوشنبه را مشاهده کرد اما با آن هم می شود فهمید که مردم شهر چگونه زندگی می کنند و از چه نوع فرهنگ شهر نشینی برخوردار ند. رستورانت آل سامان در گوشۀ خلوت در کنار جاده ای قراردارد که نام آن درست برایم معلوم نمی شود.

     از ساعت دو ونیم تا ساعت چهارونیم فرصت داریم. بایکی از دوستان به نام عمر شریف می رویم تا به خانه زنگ بزنم. برای این کار باید نخست پول افغانی را صرف کنم. صرافی جز دالر و یورو وپوند، پول های دیگر را صرف نمی کند . هرجا که سر می زنم عین گپ را می زنند. به یاد افغانستان می افتم. صرافی های دم دوکان ها، صرافی های سرای شهزاده بالاخره صرافی های سرچوک ها را به یاد می آورم. هر ارز و هر پولی معامله می شود . این کار از یک سو برای مشتری سهولت است  اما از یک سو نشان می  دهد که کشور ما صاحب سیاست خاصی پولی وارزی نمی باشد. شاید هیچ کشوری این گونه نباشد که هر ارزی درآن، قابل داد وستد باشد. نداشتن سیستم ارزی باعث می شود نرخ پول آن کشور پایین بیاید. ناچار دو باره برمی گردیم. بازار خلوت است؛چرا که روز شنبه روز تعطیلی می باشد. تاجیکستان اگرچند یک کشور اسلامی است اما تعطیلی رسمی در آن، روز شنبه است. این فرهنگ از زمان استعمار باقی مانده است.

      ساعت پنج عصر جهت تفریح به منطقۀ استراحتی "تاج پرامبانک" می رویم. این منطقۀ استراحتی در مسیرشاهراه دوشنبه- خجند قراردارد وبا شهر دوشنبه 21کیلومتر فاصله دارد. هرچه به این منطقه نزدیک تر شده می رویم یاد سالنگ در ما زنده می شود. سرک بدون دست انداز از کنار دریا می گذرد . دریا آب خود را از دست داده تنها به اندازۀ آب سالنگ از میان دره هامی گذرد. آن طرف دره، خانه های بسیار کوچک به دیده می رسند که با آهن چادر پوشانده شده اند. درست همین چیز است که سالنگ را از این منطقه جدا می سازد. خانه هایی که به دو سه اتاق کوچک نشیمن اکتفا شده است. اقتصاد پایین خانواده ها و آب وهوای لطیف این مناطقِ نسبتاً کوهستانی، آن هارا به این کوه وکمر کشانده است.

    "تاج پرامبانک" در چنین منطقه ای ساخته شده است. باغ تماشایی است. آب حوض های کوچک ، آبشاری که از بالای تپه پایین می ریزد، چوکی های چوبین، چمن زار ها، یکی و دو سالن چای خوری ومحل نشستن زمستانه و... این منطقه تفریحی را زینت ودلگشایی بخشیده است. تاریخ ساخت  این تفریحگاه مشخص نیست. شاید حدود ده ونهایتا بیست سال  پیش ساخته شده است. معلومات کامل دراین باره پیدا نمی توانم. از هرکس می پرسم این "تاج پرامبانک" کی بود وچرا براین محل نهاده شده است، پاسخ نمی دهد.  به هرصورت باغی است دیدنی؛ یعنی جدا از طبیعت، صعنت بشر نیز در ساخت این باغ نقش اساسی داشته است. اگرقدرت دست آدمی نبود چگونه می توانست این باغ به این زیبایی بوده باشد وهرچیز منظرۀ خاصی پیدا نماید؟ چرا که سالنگ هم دارای مناظر طبیعی بسیاری ست اما کجاست آن دولت و آن صنعتی که آن را به بهشتی این چنین تبدیل نماید؟ شاید هر ولایت افغانستان ازلحاظ طبیعی بتواند به باغستانی بزرگ تبدیل گردد. لیکن آن چه "تاج پرامبانک" را تاج پرامبانک ساخته اندیشه و صنعت آن مردم بوده است و نه چیز دیگر. آیا بامیان از تاج پرامبانک چیزی کم دارد؟ آیا بند امیر نمی تواند یک محل تفریحی خوبی داشته باشد؟ آیا ....

        بالاخره غذا خورده دوباره به طرف محل اقامت مان حرکت می کنیم. وقتی موتر از زیر نور افگن های خیابان می گذرد یاد جاده های تاریک کابل مرا به وحشت می اندازد. زیر نور لامپ های کناره جاده  تصاویری از شخصیت های مهم ملی وتاریخی تاجیکستان دیده می شود که در دیوار های دو طرف جاده نقاشی شده اند. مصافه طولانی این عکس ها چشم ما را به خودسرگرم می سازد. این، برای من بسیار جالب است؛چرا که هر رهگذری می تواند در یک فرصت کوتاه با این چهره ها آشنا شود واین سوال در ذهن شان خلق شود که این ها چه کسانی اند و در چه زمانی زیسته اند و چگونه به "چهره" تبدیل شده اند؟ همین سوال ها انسان را وا می دارد تا در بارۀ یک یک آن ها تحقیق کند. حتا اگر کودکی هم از کنار این تصاویر بگذرد این سوال ها در ذهنش به وجود می آید که این عکس هامال چه کسانی اند؟ این، خود یک باز خوانی تاریخ است. بازگشت به گذشتۀ خود وفرهنگ خود است. چیزی است که هر فرد تاجیک را به مطالعۀفرهنگ وتمدن خودش فرا می خواند وهربار که از کنار آن بگذرد خاطرات آن ها مجدداً در ذهن او زنده می شود و به این طریق هیچ تاجیکی نمی تواند تاریخ خود را فراموش کند ویا هر بیننده ای بدون مکث از کنار آن در گذرد. به این طریق فرهنگ تاجیک همواره از تهاجم فرهنگ بیگانه در امان می ماند. وقتی به این تصاویر می بینم بار دیگر سوال های بزرگ ذهنم را رنج می دهند: غزنی مرکز تمدنی کشور های اسلامی در سال 2013  اعلام شده است. بامیان، هرات، بلخ، قندهار، غزنه و... هرکدام فرهنگ بزرگی را در دل خود پروریده اند. تمدن های بزرگی در این ناحیه ها به وجود آمده اند و سال ها زندگی کرده اند. ما وارث تمدن بزرگی هستیم. اگر درتاجیکستان یک رودکی خوابیده وزیسته است، در افغانستان بوعلی سینا، مولانا جلال الدین بلخی، فارابی، جامی، سنایی، ناصر خسرو وده ها شخصیت بزرگ علمی جهانی زیسته و رخت مرگ به چهره کشیده است. اگر بودا در بامیان نبود، بامیان، بامیان نبود. پس ما را چه شده است که نمی توانیم از این نخبگان فکری وفرهنگی خود یک تصویر بکشیم وآن را در قلب کودکان خود حک نماییم؟ آیا ما نمی توانیم این کار را انجام دهیم یا که فکر وسلیقۀ این کار را در خود نمی یابیم؟ یاپول این کار را نداریم؟ برای برگزاری یک نشست کوچک در هوتل "سرینا" یا "کانتیننتال" 50 هزار دالر مصرف می کنیم ولی این کار را انجام داده نمی توانیم که برویم عکس هایی از بزرگان تاریخ خود را زینت آرای در ودیوار خانه وشهر خود گردانیم. عکس های هندی شیشه های تمام دکان ها، مغازه ها ودیوارخانه هارا پرکرده اند اما در کدام خانه می توان یک عکسی از مولانا یا سنایی پیدا کرد؟ ما از خود بیگانه شده ایم وهردم از تهاجم فرهنگی می نالیم. وقتی ما نتوانیم خود را بشناسیم چگونه می توانیم به فرهنگ خود بنازیم و آن را از دستبرد بیگانگان نگه داریم؟  

 

بوی جوی مولیان آید همی

(سفرنامه ی تاجیکستان)

قسمت دوم

طیاره از فضای سرد وکوهستانی افغانستان می گذرد. ابرهای تیره را در می نوردد. ازدریچه به بیرون و پایین می بینم. رفیق پهلوی دستم اشاره می کند که این جا خاک تاجیکستان است. کوه های خالی از درخت توجهم را به خوب جلب می کند اما رود خانه ای از میان درۀ باریک می گذرد ومارپیچ وار خود را به قدمگاه رودکی می رساند. حالا طیاره در فضای شهر های تاجیکستان قرار دارد. خانه های کوچک و قریه های احاطه شده به زراعت نگاه مان را عوض می کند. زمین های بزرگ زراعت از دریچه های کوچک طیاره دیده می شود. از آن جایی که نقشه تاجیکستان را همراه خود ندارم حیف می خورم که چرا نمی دانم این جا کجاست؟ رودکی در کجا خوابیده؟ طبع ناموزونی در من شعله ور می شود. به خود می گویم کاش می شد این دریچه های بسته لحظه ای به آفتاب و آب تاجیکستان گشوده می شد تا بهتر می توانستم صدای رودکی از میان ابر ها می شنیدم. بالاخره طیاره بعد ازیک ساعت به میدان هوایی تاجیکستان برزمین می نشیند. مسافرین یکی بعد از دیگری پایین می شوند. چشمم که به آسمان آفتابی تاجیکستان می افتد حس می کنم جان دیگری یافته ام. از گرد وخاک خبری نیست. هیات مستقبل به استقبال ایستاده اند. یک یک به مهمانان خوش آمدید می گویند. بچه های جوان با لباس منظم مهمانان را راهنمایی می کنند. اولین بار است که کلمات تاجیکی را می شنوم. برایم بسیار جالب است. زبان آرام دارد. کلمات شمرده شمرده ادا می شوند. برخی از اصطلاحات نامأموس به گوشم می خورد. بعد از کمی دقت می فهمم که چه می گویند. وقتی به سالن هدایت می شویم دختران تاجیکی برای مهمانان چای می آورند. لباس سفید برتن دارند. روسری در سرشان نیست. گویا حجاب شرعی شان را فرو نهاده اند. علما همه نشسته وچای نوش جان می کند .عکس العمل زیادی دیده نمی شود. چشم ها اگر به ساق های سفید اصابت می کنند گویا اتفاقی رخ نمی دهد. خبرنگاران یکی بعد دیگری به سراغ همان کسی می رود که بادی خوب تر وملایی تری دارد. بعداز لحظه ای به موتر های خاص مهمانان نشسته به مهمان خانه هدایت می شویم. موتر در سایه های درختان سرو وناجو آهسته راه می رود. دو طرف سرک  جمعیت زیادی دیده نمی شود. عابرین یکی یکی با احساس آرامش راه می روند. ذهنم به جمعیت وازدحام پل باغ عمومی کابل سرک می کشد.در سرک ها راه یافت نمی شود. انبوهی از موترها، صدای آرنگی که جان از انسان می گیرد. گرد و غبار فراوان  و آدم ها با لباس های متفاوت وسلیقه های مختلف که از اختلاف شان در زندگی حکایت می کنند. کراچی های لیلامی که دو طرف سرک ها را بند انداخته اند. صدای گوش خراش لادیسپکر ها گوش ها را آزار می دهند. بوی تند ماهی وکباب که از دکان ها پخش می شوند. صدای کباب فروش ها که مردم را به دکان خود فرا می خوانند . همه وهمه دریک لحظه از پیش چشمم می گذرند. به مهمانخانه یا هوتل اویستا می رسیم. هوتلی است در چهار پنج طبقه. با حیاط بسیار بزرگ که در آن حوضچه هایی نیز با آبشار های دیدنی به انسان حس دیگری می دهد. تندیسی که فکر می شود از فردوسی باشد در طرف راست راهرو، عابرین را به بازخوانی اندیشه کلاسیک می خواند.هرکس به اتاق های مرتب ومنظم راهنمایی می شود. اولین چیزی که توجهم را به خود جلب می کند دو جلد قرآن شریف است که هریک بالای یک جای نماز، روی میز گذاشته شده اند. قاب های انار، انگور، سیب، پسته ، نخود، کشمش و... هرکدام شوق ما را به جانب  خود می کشند. وقتی از انگور ها در دهان می گذارم حس می کنم زندگی جدیدی آغاز کرده ام. اشیا همه تغییر یافته اند. رنگ وبوی دیگری دارند. همه چیز خصلت تازه ای یافته است. دیگر آن "منی" نیستم که در کابل بودم. من کسی دیگر شده ام. چرا که دراطرافم چیزهایی دیگری اند . حیات دیگری دارند. با زبان دیگری سخن می گویند. من- که همان آدم پیشینم- اندک اندک خودم را آدم دیگری می یابم. این تغییر را ابتدا در احساس خود می بینم بعد به اندیشه خود. گویا همیشه اتفاق ها ابتدا در  حس می افتند بعد عقل آن را در یک باز تولید جلب خود می کند و در اندیشه دیگر ارزانی می دارد. حس می کنم مذهب در یک چهرۀ دیگر به سراغ من آمده است. اشیایی که در اطرافم دیده می شوند ودر نظم خاصی چیده شده اند، مذهب را هم با تعریف تازه به من معرفی می کند. مذهبی که دارای نظم و پاکیزکی است. همه چیز در اعتدال ودر جای خود عرضه شده است. فضای ساکت و آرام اتاق تمام دغدغه هایم را بیرون می راند. در من کسی حرف نمی زند. هر صدایی که می آید بیرون ازخودم است. حس می کنم وجود مستقل یافته ام. حالامی توانم به عنوان یک انسان صدای دیگری را بشنوم. مزمحل شده در نگرانی های خود نیستم. می توانم قرآن را در صدای آبشار بشنوم. می توانم آیه های وحی را در بیرون از قرآن نیز بخوانم.

ادامه دارد

بوی جوی مولیان آید همی

قسمت اول

(سفرنامه تاجیکستان)

تذکر:

تاجیکستان کشوری است با مساحت(195 م) km² ‫   ۱۴۳٬۱۰۰  و جمعیت( 100 ام  )    ۷٬۲۱۵٬۷۰۰ . این کشور در9 سپتمبر سال 1991 م استقلال خود را از شوروی سابق به دست آورد ومدت 5 سال درگیر جنگ های داخلی بود که در اثر آن 50 هزار نفر کشته و 700 هزار نفر دیگر بی خانمان گردیدند . در سال 1997 م میان دولت  و گروه اسلام گرای مخالف به رهبری عبد الله نوری با وساطت سازمان ملل، صلح دایمی برقرار گردید. از آن زمان تا کنون این کشور در صلح و آرامی به سر می برد.امامعلی رحمان نخستین رییس جمهور این کشور است که از سال 1371 ه.ش تاکنون رهبری این کشور را به دست دارد.کشور های افغانستان (جنوب- ۱۲۰۶ کیلومتر)، ازبکستان (باختر- ۱۱۶۱ کیلومتر) قرقیزستان (شمال- ۸۷۰ کیلومتر)  وچین (خاور- ۴۱۴ کیلومتر) همسایه های تاجیکستان می باشند. این کشور از لحاظ اقتصادی یکی از کشور های فقیر جهان به حساب می آید که تولید ناخالص ملی آن درسال 2005 م. 2 ملیارد دالر بوده است. براساس نوشتۀ سایت ویکی پدیا  ۷۹.۹٪ مردم آن  تاجیک ، ۱۵.۳٪ ازبک‌ و ۱.۱٪ روس می باشند. اقلیت‌های دیگری نیز از قبیل اوکراینی‌، چینی‌، کره‌ای‌، تاتار و ...در این کشور زیست داردند که  ۲.۶٪ از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. دین اکثرمردم تاجیکستان اسلام (بیشتر سنی و دارای اقلیت قابل توجه شیعه اسماعیلی ) است.حکومت تاجیکستان جمهوری و پایتخت آن شهر دوشنبه می باشد.زبان رسمی آن فارسی با گویش تاجیکی است.

از لحاظ تاریخی تاجیکستان جزو سرزمین سغد باستان بود که در زمان داريوش يکم تحت  امپراتوری هخامنشی درآمد. بعد از حمله " اسکندر مقدونی ، تاجیکستان به ترتیب جزئی از پادشاهی‌های سلوکی ، اشکانی ، کوشانی و ساسانی بوده ‌است".

در سال ۷۱۵ میلادی تاجیکستان تحت سلطۀ عرب‌ها قرار گرفت و بعد از آن  که مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند این کشور به مهد زبان دری وفرهنگ وعلوم متعدد تبدیل گردید ونقش برازنده ای را در تاریخ ادب دری و فرهنگ شرقی ایفا نمود.

در سدهٔ دهم ميلادی ، سامانیان در این سرزمین حکومت می راندند وبعد از آن به ترتیب  غزنویان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان ، مغولیان ، تیموریان و ازبکها در این قلمرو حاکمیت داشته اند. "در سدهٔ نوزدهم ميلادی ، شمال تاجیکستان (خجند) جزئی از خانات خوقند، و جنوب تاجیکستان جزئی از خانات بخارا بوده است. خانات بخارا در سال ۱۲۴۵ خورشیدی (۱۸۶۶) ، و خانات خوقند در سال ۱۲۴۷ (۱۸۶۸) ، زیر سلطهٔ روسیه تزاری درآمدند."

تاجیکستان به دلیل سابقه کهن تاریخی ، آب وهوای مطلوب، زراعت  و... و نیز به دلیل این که رودکی نخستین شاعر پارسی گوی زبان دری از این خطه برخاسته است، از اهمیت خاصی برای  جهانگردان برخوردار بوده است.

نگارنده نیز هفته گذشته به مناسبت سیمینار "بررسی آثار ابوحینفه وگفت وگوی تمدن ها" ، در این کشور باستانی سفری داشته است که اینک شرح آن را در پی می خوانید.

***

ساعت هفت باید به تاجیکستان پرواز کنیم. شب خوابم نمی برد . هر ساعت یکبار چشم باز می کنم مبادا پرواز را از دست بدهم. ساعت زنگی را تنظیم کرده ام تا ساعت سه ونیم از خوابم بیدار نماید. ولی خواب آرامی ندارم. ترس دارم از طیاره باز بمانم. بالاخره ساعت سه از خواب بیدار شده  وحرکت می کنم. بعداز قریب به یک ساعت انتظار،سوار تکسی می شوم. پیدا کردن تکسی  درشهر کابل آن هم در شب خود یک مکافات است. به فاصله صد متری دروازه غربی میدان هوایی پیاده می شوم . نگهبانان می گویند: مأمورین ساعت پنج ونیم می آیند. مسافرین دیگر نیز می آیند ومنتظر می مانند تا مأمورین بیایند. برای ما گفته شده است که باید سرساعت چهار صبح به میدان باشید وگرنه پرواز را از دست می دهید. در حالی که پرواز ما ساعت هفت صورت می گیرد.در هوای سرد صبحگاهی این طرف و آن طرف گشت می زنم. همۀ دکان ها بسته اند. یک چند گروپ برق در میدان هوایی کابل سو سو می زند. از روشنی سرک ها خبری نیست. حدود صد متری میدان، سرک منتهی به میدان با دیوار های سمیتی مسدود گردیده است. هیچ موتر انتحاری نمی تواند به  داخل راه یابد.  سربازان مسلح درکنار سرک کشک می دهند. جای نشستن می پالم، یافت نمی شود. باید روی خاک ها بنشینم. مسافرین همه تازار های شان را پهن کرده و روی سرک نشسته اند. منتظرند که چه وقت مأمورین می آیند. من در این فرصت به دنبال مسجد می گردم. هنوز درب مسجد باز نشده. ساعت شش صبح را نشان می دهد.بالاخره آفتاب از میان انبوهی از گرد وخاک قد می کشد و روشنی اش را روی میدان پهن می کند. ما ازهمه پیش تر در صف ایستاده ایم . ساعت هفت صبح است. درب میدان گشوده می شود. کارمندان شرکت های خصوصی کام ایر، پامیر وصافی آمده اند اما از کارمندان آریانا خبری نیست. حدود 45 دقیقه از وقت می گذرد. تازه یک مأمور آریانا روی چوکی اش می  نشیند. کمپوترش را چک می کند، خراب است. سیم ها را از کمپیوتر می کشد دوباره وصل می کند اما نمی شود. بعد از 15 دقیقه مأمور دیگری می رسد. بالاخره کمپیوتر را روشن می کند. ما تا متوجه خود می شویم وقت کسان دیگر پاسپورت های شان را در صف مقدم گذاشته اند. جار وجنجال فایده ندارد . باید منتظر ماند. بلی! بی قانونی هم یک قانون است. همینجا هم واسطه کار خود را می کند. کسی که گویا از شناخته های فلانی است نه ده پاسپورت به دست گرفته پیش رییس می گذارد. ... هنوز داخل میدان هستیم. خود را به چوکی های مان محکم گرفته ایم. مبادا چوکی مان از دست برود!! حالا نوبت مقامات است. منتظریم که چه وقت مقامات تشریف می آورند. ساعت از نزدیک به ده است که از بلند گو صدا می زند! مهمانان عزیز! به شرکت هوایی آریانا خوش آمدید!

خاطره نویسی؛ ضرورت فراموش شده

اهمیت:

خاطره نویسی یک فن شریف و با ارزش است. نویسنده از این طریق می تواند احساسات خود را به مخاطب انتقال دهد و او را در جریان رویدادی که واقع شده قراردهد. امروزه خاطره نویسی یک نوع مهم ادبی محسوب می گردد. قواعد خاصی دارد و نیازمند توانایی لازم می باشد. هرکسی نمی تواند خاطره بنویسد. تنها کسانی می توانند به نوشتن خاطره دست بزنند که از قدرت بیان کافی برخوردارباشند و فن نویسندگی را به خوبی بلد باشند

ادامه نوشته